Het Nederlandse stroomnet moet altijd in balans zijn: de hoeveelheid stroom die wordt opgewekt, moet op elk moment gelijk zijn aan de hoeveelheid stroom die wordt verbruikt. Maar in een energiesysteem dat steeds meer draait op zon en wind, is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Want duurzame bronnen zijn minder goed voorspelbaar. En dus ontstaat er steeds vaker onbalans, en dan komen onbalansprijzen in beeld.

Hoe ontstaat onbalans?

Onbalans ontstaat wanneer er een te groot verschil is tussen de verwachte en de daadwerkelijke productie of het verbruik van elektriciteit. Elke dag maken energiebedrijven een inschatting van hun verwachte leveringen en afnames. Die verwachtingen vormen de basis voor de day-ahead-markt. Die gegevens vormen samen de planning voor de volgende dag. Maar in de praktijk wijkt het werkelijke gebruik of de productie regelmatig af.

Dat kan allerlei oorzaken hebben: een bewolkte middag waarop zonneparken minder stroom opwekken dan gepland of juist een piek in stroomvraag door massaal gebruik van airco’s op een hete dag. Daardoor ontstaat tijdelijk een overschot of juist een tekort aan elektriciteit. In beide gevallen moet netbeheerder TenneT bijsturen om de spanning op het net stabiel te houden.

Een specifiek voorbeeld is regeltoestand 2, een plotselinge omslag van stroomoverschot naar tekort (of andersom) binnen één kwartier. Zelfs partijen die tot dan toe correct handelden, kunnen dan alsnog verlies draaien. Deze uitzonderlijke situatie onderstreept het dynamische en risicovolle karakter van de onbalansmarkt.

Wat zijn onbalansprijzen?

Onbalansprijzen zijn tarieven die netbeheerder TenneT inzet om het stroomnet in balans te houden. Ze ontstaan wanneer er een verschil is tussen de verwachte en de daadwerkelijke hoeveelheid opgewekte of verbruikte stroom. Die prijs wordt elk kwartier vastgesteld en weerspiegelt realtime wat het net nodig heeft. Het is geen boete, maar een marktmechanisme dat ervoor zorgt dat het elektriciteitsnet stabiel blijft. De onbalansprijs kan positief of negatief zijn, afhankelijk van of er op dat moment een tekort of een overschot aan stroom is.

Hoe werkt de onbalansmarkt?

De onbalansmarkt is een realtime energiemarkt waarop TenneT het elektriciteitsnet in balans houdt. Producenten of verbruikers worden hierin beloond als ze op het juiste moment kunnen schakelen. Denk aan bedrijven of systemen die tijdelijk minder stroom afnemen of juist terugleveren, precies wanneer het net daar behoefte aan heeft.

Ook regionale netbeheerders hebben een vorm van flexibiliteit nodig. Niet om het landelijke net in balans te houden, maar om lokale overbelasting te voorkomen. In drukke netgebieden vragen ze gebruikers om op piekmomenten tijdelijk hun verbruik te verlagen of extra op te wekken. Daarvoor bestaat de regionale congestiemarkt. Die is nu nog niet toegankelijk voor kleinverbruikers.

Wat betekenen onbalansprijzen voor je slimme energieverbruik?

Waar deze markt eerder vooral was weggelegd voor grote energiebedrijven, ontstaan er nu ook kansen voor consumenten. Dankzij slimme apparaten kun je met relatief kleine hoeveelheden energie toch een verschil maken. Denk aan:

• Een thuisbatterij die automatisch laadt bij lage prijzen.
• Een elektrische auto die pas slim gaat laden als er een overschot aan stroom is.

In combinatie met een dynamisch energiecontract kun je op die manier inspelen op prijsschommelingen én bijdragen aan een stabiel net.

Bij Frank Energie sturen we dit proces actief aan. Klanten met een thuisbatterij kunnen meedoen aan onbalanshandel via onze dienst Slim Handelen. We monitoren diverse markten realtime en schakelen batterijen op basis van prijsfluctuaties. Is er een overschot? Dan laden we de batterij slim bij. Is er juist een tekort en een hoge onbalansprijs? Dan leveren we energie terug aan het net. Zo benut je als klant automatisch de waarde van flexibiliteit, zonder dat je zelf hoeft bij te sturen.

Slim Handelen op de onbalansmarkt kan aantrekkelijk zijn, dit blijkt uit de resultaten van 2024: in augustus verdienden klanten met een 10kW / 20kWh thuisbatterij tot €291. In totaal keerde Frank Energie in 2024 ruim €890.000 uit aan klanten die hun batterij actief inzetten voor onbalanshandel. Meer weten over de handelsresultaten van de thuisbatterij in 2024?

De impact van onbalansprijzen

Onbalansprijzen zijn meer dan een technische correctie. Ze geven realtime inzicht in wat het net nodig heeft, en bieden financiële prikkels om daar slim op in te spelen. Die flexibiliteit wordt steeds belangrijker. Niet alleen op landelijk niveau via TenneT, maar ook lokaal zoeken netbeheerders manieren om drukte op het net, oftewel netcongestie te verminderen. Thuisbatterijen, elektrische auto’s en andere slimme apparaten kunnen daarbij helpen.

Bij Frank Energie zetten we hier actief op in. Met strategieën zoals Slim Handelen sturen we thuisbatterijen automatisch aan op basis van prijsfluctuaties. Zo kun je als klant meebewegen met de markt, zonder daar zelf iets voor te hoeven doen.