Geld uit stopcontact: hoe kan het dat stroomprijzen soms negatief worden?

De torenhoge aardgasprijs zorgde er vorig jaar voor dat ook de prijs van elektriciteit recordhoogtes bereikte. Tegelijk zorgden goedkope zonne- en windstroom soms juist voor bodemprijzen. Dit jaar was de stroomprijs op de groothandelsmarkt al 125 uur negatief: wie stroom wilde inkopen, kreeg geld toe. Hoe kan dat?

De prijs van elektriciteit is een kwestie van vraag en aanbod, net als bij de prijs van een brood of een huis. Elke dag geven grote stroomproducenten door hoeveel zij kunnen leveren tijdens elk uur van de volgende dag. En minstens zo belangrijk: hoeveel geld zij minimaal voor hun elektriciteit willen ontvangen. De goedkoopste aanbieders mogen daadwerkelijk stroom leveren.

Het klinkt gek, maar er zijn ook stroomproducenten die hun elektriciteit tegen negatieve prijzen kwijt willen. Zij betalen ervoor om hun stroom aan het net te leveren, en inkopers van elektriciteit krijgen geld toe. Als deze leveranciers kunnen voldoen aan de volledige Nederlandse vraag naar stroom, wordt de marktprijs negatief. Dit jaar was dat al 125 uur het geval: ongeveer 3 procent van alle uren van dit jaar.

Daarmee verschilt elektriciteit wel erg van de brood- of huizenmarkt. Zelfs als de bakker aan gratis meel kan komen, zal hij de klant geen geld toe geven bij een halfje bruin. Waarom gebeurt dat bij elektriciteit dan wel?

Dat heeft alles te maken met het feit dat stroom niet houdbaar is, zegt Sanne de Boer, specialist energietransitie bij RaboResearch. Een brood kan even op de plank blijven liggen, of in de vriezer. Maar elektriciteit die nu wordt opgewekt, moet ook meteen worden gebruikt.

"Je kunt die elektriciteit nu nog bijna niet opslaan", zegt De Boer. "Een heel klein beetje in een paar batterijen, maar dat zijn er nog niet veel. Dus heb je een overschot en zakt de prijs." In het pinksterweekend was de marktprijs van één kilowattuur stroom zelfs even -40 eurocent: een record.

Sommige zonneparken blijven aan staan

Dat de prijs negatief wordt, heeft onder meer te maken met de subsidies die we in Nederland geven aan producenten van groene stroom. Zonne- en windparken krijgen per opgewekte kilowattuur aan elektriciteit een vaste vergoeding.

Als die vergoeding hoog genoeg is om de negatieve stoomprijs te compenseren, blijft het lonen om de wieken te laten draaien. "Een klein beetje geld overhouden is beter dan de boel uitzetten", zegt Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen.

Sommige energiecentrales blijven sowieso altijd draaien. De kerncentrale in Borssele kan bijvoorbeeld niet snel worden aan- en uitgezet. Sommige gascentrales zijn altijd nodig om warmte of stoom te leveren aan de industrie.

En dan zijn er ook nog zonneparken die niet op afstand kunnen worden uitgeschakeld, zegt De Boer. "Eigenlijk zien we die negatieve prijzen pas sinds 2020 echt ontstaan. Een aantal van die parken staat er al veel langer. Daar heeft men er dus blijkbaar niet echt over nagedacht." Met technische aanpassingen moet het in de toekomst wel mogelijk worden om die parken uit te schakelen bij negatieve prijzen.

Consument reageert niet op negatieve prijs

Misschien wel de belangrijkste energiebron die niet reageert op negatieve prijzen is de consument zelf. Die laat de zonnepanelen op zijn dak meestal gewoon aan staan als er een overschot aan schone stroom is, omdat hij toch een vaste vergoeding krijgt van zijn leverancier.

Het is een van de redenen waarom het kabinet af wil van de salderingsregeling, die huishoudens hun opgewekte stroom laat 'wegstrepen' tegen het verbruik. Zonder die regeling worden huishoudens geprikkeld om op zonnige middagen meer van hun eigen stroom te verbruiken, is het idee. De Eerste Kamer moet nog stemmen over het afschaffen van de regeling.

Door de grote prijsverschillen op de markt voor stroom wordt het steeds interessanter om te investeren in grote batterijen. Die kunnen goedkope zonnestroom opslaan, om later op de dag weer te verkopen tijdens de piekuren.

"De markt gaat er zeker op inspelen", denkt Visser. "Maar ik schat zelf in dat het niet snel genoeg gaat om het geweld waarmee wordt geïnvesteerd in zon en wind bij te houden." Hij verwacht dat negatieve prijzen voorlopig dus niet verdwijnen.

Huishouden met dynamisch contract profiteert

De periodes met negatieve prijzen vertalen zich uiteindelijk door naar lagere energietarieven voor consumenten. Als huishouden kun je zelfs direct profiteren van de schommelende marktprijzen, met een 'dynamisch' energiecontract.

Dan betaal je elk uur een andere stroomprijs, en kun je soms dus geld toe krijgen op je stroomverbruik. Op piekmomenten is stroom juist relatief duur, dus dan loont het om de droger aan te zetten als de zon schijnt.

Momenteel hebben nog maar weinig huishoudens zo'n contract. Moeten we hier meer op inzetten om het gebruik van schone energie te stimuleren?