Het failliet van het traditionele energiemodel

Door Thomas Hulshof en Joey Hullegie

De energieprijzen stijgen de pan uit. De prijsexplosie is het gevolg van problemen in de toelevering van gas en een ongebalanceerde energietransitie. We willen van het gas, maar sneller dan onze infrastructuur aankan. Het gevolg is een schaarste die pijnlijk blootlegt hoe slecht het businessmodel van de traditionele energiemaatschappijen is ingericht voor de toekomst.

De consument wordt vandaag geconfronteerd met onverwachte prijsstijgingen van variabele contracten (die zouden toch alleen op 1 juli en 1 januari worden aangepast?). De termijnbedragen worden, zonder onderbouwing, verhoogd. En alsof dat nog niet genoeg is, is er een groep klanten, die dacht een vaste prijs voor haar energielevering te hebben afgesproken, die als gevolg van het faillissement van haar leverancier straks op een peperduur contract van de overnemende partij wordt gezet.

Het is voor veel leveranciers te risicovol om in deze omstandigheden energiecontracten aan te bieden, waardoor het aanbod voor de consument vrijwel is opgedroogd. Consumenten die verhuizen of in de komende periode uit hun vaste contract lopen kunnen nergens naartoe.

De meeste van deze onwenselijke effecten worden veroorzaakt door de spelregels die we ooit zelf hebben opgesteld. Energiecontracten zijn sinds de liberalisering in 2004 nooit aangepast. En het zijn de voorwaarden in die contracten die in deze energiecrisis risico opleveren voor de consument én de leverancier. Het zijn onze eigen spelregels die nu onze hele energiemarkt hebben stilgelegd.

De voornaamste “boosdoeners” zijn het vaste voorschot en de vaste prijs.

Het vaste voorschot is ooit ontstaan, om de consument te beschermen tegen te hoge energiekosten in de winter. De consument betaalt daarom in de zomer meer en in de winter minder dan hij werkelijk verbruikt.

Zolang de prijzen stabiel blijven is er niks aan de hand. Maar in een periode zoals deze, met torenhoge gasprijzen, ontstaat er een probleem. Om de inkoopkosten voor een nieuwe klant te kunnen voorfinancieren, ontstaat nu een enorme kapitaalbehoefte. En niet alle bedrijven hebben dat geld op de bank. De energieleverancier heeft dan twee keuzes: de deuren dicht, of grote risico- en kapitaalopslagen doorberekenen aan de klant. Met als resultaat, geen-, of een onbetaalbaar aanbod voor de consument. En die kan zo ineens nergens naartoe!

Maar er is een extra, veel groter, risico voor de consument. Door in de zomer meer te innen dan de werkelijke kosten, speelt het energiebedrijf namelijk een beetje voor bank. Het idee erachter is legitiem, immers dat geld is nodig voor de meerkosten in de winter. Maar als een energiebedrijf op de fles gaat, en dat is bijna altijd voor of tijdens de winter, dan is de klant dit geld gewoon kwijt. Voor een gemiddelde klant is zo'n buffer ongeveer 1.000 euro. Is het redelijk om dit risico bij de consument te leggen?

De vaste prijs was nodig omdat we met de oude meters niet konden zien wanneer iemand stroom of gas afnam. We wisten alleen wat het verbruik was tussen twee meteropnames en daar rekenden we dan maar een vaste prijs voor. Dat was natuurlijk handig.

De vaste prijs bestaat van oudsher om de consument te beschermen. Maar in de werkelijkheid levert het grote risico’s op. Energieleveranciers hebben hier hun hele bedrijfsvoering op ingericht. Tientallen handelaren die in een uiterst volatiele markt bezig zijn de ingeschatte verkoop met de daadwerkelijke inkoop te matchen. (Die handelaren moeten ook betaald worden en je begrijpt vast wel wie dat doet).

Bij faillissementen van energiebedrijven is dit inkoopbeleid meestal de oorzaak. Er ontstaan gewoonweg prikkels om geld te verdienen aan de speculatie op de energieprijzen. Omdat vaste prijzen meestal hoger zijn dan spotprijzen, kan een leverancier ervoor kiezen niet in te kopen wat hij aan consumenten verkoopt. Dat gaat goed totdat het misgaat. Soms kan een leverancier hierdoor zijn afspraken aan de verkoopkant ineens niet nakomen en gaat dan op de fles. Dus zolang het goed gaat verdient de leverancier en zodra het fout gaat betaalt de consument. Dat is gokken met andermans geld (het geld dat de consument aan de leverancier had toevertrouwd ter dekking van de hogere kosten in de winter). En blijkbaar heeft de toezichthouder niet de macht om dit te voorkomen. Moeten we zo’n model wel willen?

Tenslotte is er nog een laatste risico dat we willen adresseren. Dat treedt op in een sterk dalende markt, dat binnenkort gaat inzetten. Als klanten vertrekken naar een lager geprijsd aanbod – en dat kan gratis bij een onbepaalde tijd contract en tegen betaling van een opzegvergoeding bij een vast contract – dan blijft de oude leverancier achter met zijn duur ingekochte energie. En die overschotten kan hij dan alleen verkopen tegen een flink lagere prijs. De grootste pijn gaat misschien nog komen. De zorgen om dit scenario maakt dat leveranciers nu liever geen verkoopcontracten op het huidige prijsniveau aangaan: de tweede reden waarom de markt is opgedroogd.

De degelijke en vertrouwde spelregels van onze energiemarkt zijn door deze crisis ontmaskerd. Ze waren het excuus om jarenlang hoge tarieven aan de consument door te rekenen. Maar nu, bij het scheiden van de markt, blijken ze ineens geen zekerheid meer te bieden. De consument betaalde voor alle risico's maar bleek er zelf niet tegen beschermd te zijn.

Hoog tijd om een nieuw alternatief te bespreken, dat is gebaseerd op transparantie en eerlijkheid.

Frank Energie introduceert deze maand het “dynamisch voorschot”. Dat doen we op verzoek van veel klanten, maar ook omdat wij zelf overtuigd zijn dat dit, samen met “dynamische prijzen”, de nieuwe standaard wordt.

We hebben nu bijna allemaal een slimme meter. Daar wordt elk kwartier geregistreerd wat je verbruikt. En er is een groothandelsmarkt waar je stroom per uur en gas per dag kan kopen. Dan ligt het toch voor de hand dat je gaat afrekenen op werkelijk verbruik en tegen de werkelijke kosten? Als we dat met elkaar afspreken worden namelijk alle risico’s die nu een markt hebben stilgelegd weggenomen, is een consument gemiddeld goedkoper uit, wordt het milieu geholpen en wordt de krapte op het stroomnet verminderd. (zie onze vorige blogs).

“Maar jullie leggen nu alle prijsrisico’s bij mij?” hoor ik je zeggen. Dat klopt en dat zullen we niet ontkennen. Maar laten we eerlijk zijn. Dat doen we toch ook voor de huur- of de huizenprijzen? Daar hoeft een commercieel bedrijf ons toch niet tegen te beschermen?

En wij denken dat de meeste klanten deze risico’s ook acceptabel vinden als je bedenkt dat:

• De prijzen voor dynamische inkoopprijzen historisch lager zijn dan voor vast en variabel.
• De vaststelling van kosten en wijze van factureren bij ons volstrekt transparant is.
• Er maandelijks een correctie van voorschot naar werkelijke kosten plaatsvindt. Er ontstaan geen buffers.
• Je in onze app elk uur kunt volgen hoe je verbruik en de kosten zich ontwikkelen.
• Je het contract op elk moment kunt beëindigen. Je hoeft niet eens op te zeggen.
• Je bij ons nooit een boete betaalt mocht je vertrekken. Nooit.
• Je alleen bij ons direct profiteert als de energieprijzen straks gaan dalen.

En vergis je niet. Voor alle Nederlandse huishoudens die nu op een vast of variabel contract zitten gelden bovenstaande voordelen niet.

Kortom, als je vaste contract afloopt, of als je in een variabel contract zit, moet je Frank gewoon eens proberen!

Hoe het werkt:

We schatten de jaarlijkse leveringskosten in op basis van je opgegeven verbruik, je eventuele eigen opwekking en de verwachte prijsstelling. Zo bepalen we de gemiddelde maandkosten.

We werken vervolgens met een dynamisch termijnbedrag. Dat wil zeggen dat we elke maand je termijnbedrag opnieuw vaststellen op basis van je verwachte verbruik en de verwachte prijzen. Je betaalt daardoor meer in de winter dan in de zomer. Je uiteindelijke kosten worden bepaald door je werkelijke verbruik en de werkelijke inkoopprijzen. Verbruik je minder en/of gaat de prijs omlaag, dan zul je ook minder hoeven te betalen. Dat geldt natuurlijk ook omgekeerd. En elke maand corrigeren we het verschil tussen het termijnbedrag en de werkelijke kosten van de vorige maand. Zo kom je nooit meer voor verrassingen te staan.

De grafiek geeft een indicatie van de verschillen in maandelijkse voorschotten (peildatum 17 november 2021) ten opzichte van de gemiddelde maandelijkse kosten bij Frank in 2022. Dus de inschatting van je termijnbedrag voor januari is 92% hoger dan je gemiddelde maandelijkse kosten, de inschatting voor je termijnbedrag in augustus is 42% lager.

Het verschil tussen de maandelijkse voorschotten wordt kleiner zodra de prijzen op de energiemarkt normaliseren.

De grafiek is gebaseerd op een gemiddelde klant met een verbruik van 3000 kilowattuur en 1.400 kuub gas. Bij een andere verhouding kunnen de percentages afwijken.